Oleh Nik Abdul Rakib Bin Nik Hassan
kita bicara tentang Identiti Melayu Patani
khusus kepada Identiti institusi Pondok (Pesantren). Dengan tajuk “Identiti
Melayu Patani : Identiti institusi Pondok” ini kita boleh lihat apakah dan
bagaimana identit Melayu Patani khususnya identiti institusi Pondok. Oleh
kerana kita akan bicara Identiti Melayu Patani khususnya Identiti institusi
Pondok. Sekali lagi kita lihat pandang Sdr. Zawawee Pakda Ameen, pensyarah di
Prince of Songkla University, Kampus Pattani terhadap Identiti Melayu Patani : identiti
institusi Pondok. Kita lihat pandangannya melalui tesisnya yang bertajuk
“Identiti Melayu Patani: Kajian Tentang Peranan Instutusi Pondok di Wilayah
Patani.” Tesis MA dituju kepada Akademi Pengajian Melayu, Universiti Malaya.
Isi kandungan Identiti Melayu Patani : identiti institusi Pondok adalah seperti
berikut :
Pondok ialah institusi pendidikan yang mengendalikan pengajian agama Islam, di mana tuan guru diakui kepakarannya oleh penduduk Melayu tempatan (Awang Had Salleh 1977). Pondok di sini bermaksud institusi pondok yang mengendalikan pengajian agama Islam di selatan Thailand, khususnya di wilayah Pattani. Pengkaji melihatkannya sebagai salah satu identiti kerana institusi ini telah mewujudkan fenomena baru kepada masyarakat Melayu di Wilayah Sempadan Selatan. Fenomena tersebut ialah mengubah Patani zaman lampau kepada pusat pendidikan agama Islam yang terkenal di Asia Tenggara. Pondok telah mengharumkan nama Patani ke dunia pendidikan agama Islam yang juga berfungsi sebagai simbol yang menunjukkan jati diri penduduk Melayu Patani.
Bentuk dan suasana dalam kawasan institusi
pondok tradisional telah menjadi identiti pendidikan agama di Patani. Institusi
pendidikan agama bentuk ini mempunyai pondok atau dangau kecil berdekat-dekat
dan dibina dengan teratur sebagai tempat kediaman pelajar-pelajarnya. Pondok-pondok
tersebut dibina di sekitar surau dan rumah tuan guru atau tok guru, dan
dibahagikan kepada pondok pelajar lelaki (pondok luar) dan pondok pelajar
wanita (pondok dalam). Sistem halakah yang pelajar akan melingkungi tok guru
atau kepala talaah (pelajar yang dipercayai oleh tok guru) tidak dilakukan
hanya di atas balai atau surau sahaja, tetapi sistem ini juga dilakukan sesama
mereka di pondok-pondok untuk menambahkan lagi ilmu atau mengulang kaji
pelajaran.
Selain dapat menimba ilmu, mereka juga
mempraktikkannya melalui aktiviti-aktiviti yang disediakan di pondok dan
perkhidmatan terhadap masyarakat di sekitarnya apabila dijemput untuk menyertai
majlis adat istiadat dan upacara agama. Oleh itu, tidak dapat dinafikan bahawa
pendidikan berbentuk seperti ini amat berkesan dan digemari oleh penduduk
tempatan. Para ulama dan kitab Jawi yang berperanan di Nusantara telah menjadi
bukti ketara yang dapat dilihat sehingga kini.
Pondok merupakan institusi yang berperanan
dalam mendidik penduduk Melayu yang membentuk corak pemikiran dan kepercayaan
terhadap agama Islam. Pondok juga membentuk dan menyebarkan adat dan kebudayaan
Melayu di Patani. Selalunya tuan guru akan mengetuai upacara-upacara agama,
seperti maulud, kenduri-kendara, majlis tahlil, solat jenazah, nasi baru, naik
rumah baru dan lain-lain adat istiadat Melayu yang telah diubahsuaikan dengan
identiti agama. Adat-istiadat tersebut dilakukan secara turun temurun dan
diketuai oleh tuan guru, imam, khatib, bilal atau sesiapa sahaja yang
berpendidikan agama dan dipercayai oleh masyarakat, terutamanya lulusan
daripada institusi pondok.
Pondok lebih berpengaruh daripada sekolah
pendidikan awam kerajaan kerana diminati ramai dan lebih sesuai dengan adat dan
kebudayaan mereka. Orang yang berpendidikan agama akan diiktiraf oleh
masyarakat tempatan, sebaliknya orang yang belajar di sekolah awam kerajaan
dikenali dengan “mengaji Siam”. Sesetengah orang yang agak berumur sedikit akan
menganggap bahawa belajar Siam adalah belajar ilmu yang bertentangan dengan
Islam. Sehingga terdapat di kalangan mereka menganggap bahawa belajar Siam
adalah belajar untuk menjadi orang Siam, yang membawa erti orang Buddha.
Institusi pondok masih berperanan walaupun kebanyakannya sudah berubah bentuk dan sistem pendidikan kepada Sekolah Agama Islam Swasta atau lebih dikenali oleh penduduk tempatan dengan sekolah pondok . Menurut Worawit Baru (1998), Sekolah pondok di selatan Thailand semakin hari semakin mendapat sambutan hangat daripada masyarakat Islam di Thailand, terutamanya penduduk Melayu di Wilayah Sempadan Selatan. Lulusan sekolah pondok kini memegang berbagai jawatan sama ada di sektor awam atau swasta. Namun begitu, di sebalik keuntungan yang dapat menambah dan menyebarkan pendidikan agama Islam dan kebudayaan Melayu, mereka juga menerima ancaman terhadap identiti Melayu Patani.
Institusi pondok banyak memainkan peranan
terhadap masyarakat Melayu dan masih berkhidmat dengan giat, walaupun
sesetengah bentuk tradisional bagi sesetengah intitusi sudah berubah. Peranan
institusi pondok dijelmakan dalam berbagai-bagai bentuk, sama ada hasil
daripada perubahannya yang dikenali dengan sekolah pondok atau madrasah, atau
lain-lain bentuk sumbangannya terhadap masyarakat Patani, seperti sekolah
tadika, ulama, kitab Jawi, imam, ustaz, guru tadika dan sebagainya adalah
memadai untuk menganggapkannya sebagai salah satu lagi identiti yang membezakan
penduduk Melayu Patani dengan masyarakat lain.
Rujukan :
Awang Had Salleh (1977). Institusi Pondok di
Malaysia. Dalam Zainal Kling (ed), Masyarakat Melayu: Antara Tradisi dan
Perubahan. Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors.
Hasan Madmarn (1990). Traditional Muslim
Institutions in Sounthern Thailand: A Critical Study of Islamic Education and Arabic Influence in the Pondok and
Madrasah Systems of Pattani. Ph.D. Thesis., University of Utah.
Hasan Madmarn (2001). Pondok dan Madrasah di
Patani. Bangi : Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia.
Worawit Baru @ Ahmad Idris “Pendidikan Pondok
di Negara Thailand : Satu Sistem Pendidikan ke Arah Keseimbangan Insan,” Kertas
kerja perbentangan Persidangan Antarabangsa Bahasa, Sastera dan Budaya Melayu.
York Hotel, Nanyang, Singapura, 17-18 Julai 1998.
Worawit Baru @ Ahmad Idris(1999). Dasar
Kerajaan dan Kesannya Terhadap Bahasa Melayu di Negara Thai. Tesis Ph.D.
Universiti Malaya. Kuala Lumpur.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan