Membangun Tanah Air Dengan Sastera Manusiawi – Dr. Azhar Ibrahim & Wan Khuzairey Wan Mohtar.

Oleh Nik Abdul Rakib Bn Nik Hassan

“Membangun Tanah Air Dengan Sastera Manusiawi” tulisan Dr. Azhar Ibrahim dari Universiti Nasional Singapura (NUS) dan Wan Khuzairey Wan Mohtar ini disiarkan di BERITA Mediacorp/aq. Dan penulis telah minta izin dari Dr. Azhar Ibrahim untuk artikel ini dimasukkan ke dalam blog ini. Tulisan Dr. Azhar Ibrahim adalah seperti berikut:-

Singapura: Pada 17 Ogos yang lalu, Majlis Bahasa Melayu Singapura telah mengadakan Hari MASTERA bertemakan Tanah Air Sastera. Ia di adakan di The Arts House, Old Parliament, sebuah bangunan yang bersejarah.

Bagi saya tema Tanah Air Sastera amat signifikan kerana sastera memainkan peranan yang penting dalam pembangunan tanah air, dan sekali gus mengiktiraf para penulis sebagai tukang bina pada budaya sastera yang menjadi obor pencerahan dalam masyarakat.

Malah, sastera yang manusiawi akan melahirkan tanah air yang digelarkan “rumah” kerana mewujudkan rasa empati, simpati dan hormat-menghormati antara satu sama lain. Tanah air bukanlah ungkapan kosong kerana untuk mewujudkannya memerlukan pelbagai usaha dan usaha itu digambarkan dengan baik oleh sasterawan kita.

Sasterawan Ungkap Sastera Manusiawi

Dalam lipatan sejarah, ASAS '50 yang ditubuhkan di Singapura melahirkan para sasterawan yang memegang utuh kepada idea sastera manusiawi. Sastera manusiawi ini menjadi elemen pembentukan tanah air kerana setelah tamat penjajahan, banyak luka-luka dalam diri mangsa kolonialisme yang belum pulih dan masih dalam keadaan trauma.

Tambahan lagi, waktu ini merupakan zaman kekosongan dan pergelutan mewujudkan tiang nilai-nilai universal yang harus dipegang baik elit mahupun warganya.

Di sinilah para sasterawan kita tampil mencorakkan dan menawarkan alternatif tanah air semacam apa yang perlu diwujudkan.

Antara sasterawan yang tekal mengemudi idea dan pandangan masyarakat ialah Usman Awang. Beliau merupakan antara sasterawan yang banyak mengemudi gagasan sebegini baik ketika di Singapura mahupun di Malaysia. Di dalam setiap esei, novel dan puisinya banyak mengarang hal-hal manusiawi terutama untuk tanah air.

Bagi Usman Awang sesebuah tanah air harus didirikan dengan memegang tiga nilai utama iaitu: (1) Kemanusiaan sejagat, (2) Keadilan yang dijamin buat semua, (3) Kewarganegaraan yang inklusif.

Gagasan Buat Tanah Air

Pertama, Usman amat menekankan rasa cinta kasih sesama warga dalam mendirikan tanah air yang tercinta. Segala keganasan sebelum ini perlulah dikuburkan lalu digantikan dengan rasa tenteram sesama warga kerana pada akhirmya semua merupakan mangsa penjajahan dan berhak hidup aman bersama. Jangan diulangi lagi penindasan yang telah dirasa.

Harapan ini memaparkan gagasan kemanusiaan sejagat yang mahu ditonjolkan oleh Usman. Tanpa rasa kemanusiaan, tanah air yang didirikan tidak akan bertahan dan akan sentiasa bergolak. Beliau menulis di dalam puisinya “Tanah Air”:

“Bukankah dengan

kasih dan harapan

kau tenggelamkan mereka dalam dakapan

di mana bunga ganti nisan bertaburan

Negara baru

di atas rongga jantungmu

akan tertegak bertapak dalam kebebasan

cinta antara kita wahyu dari Tuhan”

Kedua, tanah air tidak mungkin dapat didirikan tanpa adanya nilai keadilan. Keadilan semestinya tidak bertindak dengan hanya memandang warna kulit dan kepercayaan agama. Keadilan merupakan hak semua warga tanpa ada pilih kasih. Maka, gagasan sastera Usman Awang amat menekankan perihal keadilan.

Mentelah lagi hal keadilan sering kali terpukul dek kerana bias status, pangkat dan warna kulit. Bagi Usman, tanah air yang sejati dan harmoni di dalamnya keadilan tidak pernah dikhianati. Dalam puisinya iaitu “Penjual Air Batu” beliau mengkritik dengan lantang tanah air yang mengkhianati keadilan.

“Bilakah ruang keadilan memberi isi,

Para penjaja dalam hayatnya wajah berseri?

Bila nanti undang-undang jadi perlindungan,

Semua manusia tanpa kasta menerima keadilan”

Ketiga, selepas kemerdekaan, para sasterawan kita menyedari satu hal sebuah tanah air yang di dalamnya terkandung masyarakat yang multikultural (berbilang budaya) tidak akan harmoni sekiranya ada rasa keraguan sesama, bermusuhan lalu mengetengahkan sifat ketuanan. Semua ini akan melahirkan kegusaran di hati, bermasam muka malah perkelahian yang panjang tanpa ada kesudahan.

Beban kolonialisme ini harus dipecahkan, ditangkis malah dihapuskan. Maka itu, para sasterawan kita bergerak dengan menulis karya-karya yang anti kepada rasisme, tidak terkecuali Usman Awang. Dalam kelembutan penulisannya Usman Awanglah yang paling ke hadapan mengkritik segala pemikiran yang tidak beres ini.

Maka terjelmalah puisi “Sahabatku” yang ditulis khas buat sahabatnya M. Rajakumar. Kata Usman:

“Sahabatku,

Suatu bangsa merdeka yang kita impikan

Terasa masih jauh dari kenyataan

Kemarahanku menjadi kepedihan

Bila kita dipisah-pisahkan

Jarak itu semakin berjauhan

Aku dapat gelaran ‘bumiputera’ dan kau bukan”

“Bilakah kita dapat memadamkan

Perbezaan keturunan yang kian membakar kita

Dan membiarkan curahan minyak yang kian menyala

Bilakan kita dapat mempertaruhkan nasib

anak-anak kita yang tidak berdosa

dan generasi akan datang keturunan kita

menjadi mangsa keturunan yang berbeza

oleh mereka yang mementingkan laba dan kuasa?”

Pesanan Usman buat penulis

Dalam makalah yang ditulis, Usman pernah berpesan kepada para penulis supaya menulis dengan kejujuran dengan memperkirakan masalah masyarakat.

Kerana bagi beliau, penulis memikul tanggungjawab besar untuk menyemai nilai-nilai yang diperlukan dalam pembentukan tanah air. Sekiranya penulis atau penggiat sastera tidak memegang nilai universal dalam menulis sastera, nescaya tanah air yang diidamkan tidak akan terbangun dan bahan bacaan yang tersedia akan menjadi kontang nilainya.

“Kita, penulis dan cerdik pandai tidak mungkin melepaskan diri

dari segala kenyataan di sekeliling dan kita mesti memilih dan memihak kerana dalam dunia kita ini tiada siapa pun yang boleh berkecuali. Maka itulah perlu para penulis memihak kepada golongan serta gerakan yang ingin mengukuhkan nilai-nilai kemanusiaan, menegakkan perdamaian sejati, dan memperjuangkan pembebasan serta keadilan bagi bangsa dan negara yang tertindas.”

Kesimpulan

Dalam membangunkan tanah air, sasterawan kita telah mencipta dan menggagas sastera manusiawi.

Maka tugas kita hari ini adalah untuk mengasah dan menajamkan lagi segala usaha mereka dalam sastera supaya tanah air tercinta kita menjadi tempat selamat buat semua tanpa mengira warna kulit, bahasa dan kepercayaan.

วิชา Filologi (Phililogy) เป็นวิชาที่คนจังหวัดชายแดนภาคใต้ยังไม่ได้ศึกษา

โดย นิอับดุลรากิ๊บ บินนิฮัสซัน

เมื่อเขียนว่า วิชา Filologi (Phililogy) เป็นวิชาที่คนจังหวัดชายแดนภาคใต้ยังไม่ได้ศึกษา หรือยังไม่รู้จัก คิดว่าหัวข้อนี้ น่าจะไม่ห่างไกลจากความจริง วิชานี้ในภาษาไทยน่าจะแปลว่า วิชานิรุกติศาสตร์ แต่นักวิชาการในอินโดเนเซีย กล่าวว่า วิชานี้ เป็นการศึกษาเอกสารโบราณที่มีอายุ 50 ปี ขึ้นไป โดยเอกสารโบราณนั้น จะต้องเป็นเอกสารที่เขียนโดยลายมือของผู้เขียนเท่านั้น จะไม่นับเอกสารโบราณที่ใช้เครื่องตีพิมพ์ ดังนั้น แม้ว่า จังหวัดชายแดนภาคใต้จะเต็มด้วยเอกสารโบราณที่เขียนด้วยลายมือ ทั้งที่เป็นเอกสารที่เปิดเผยและเอกสารที่ยังอยู่ในลักษณะปิดลับ  แต่วิชา Filologi (Phililogy) นี้ กลับไม่เป็นที่รับรู้ของคนจังหวัดชายแดนภาคใต้ นอกจากบางคนที่ได้รับการศึกษาจากมหาวิทยาลัยในมาเลเซีย และอินโดเนเซียเท่านั้น

สำหรับวิชา Filologi (Phililogy) เป็นวิชาที่ศึกษาประวัติศาสตร์ สถาบัน และชีวิตของประเทศชาติดังที่พบในตำราเก่าๆ จุดมุ่งหมายของวิชา Filologi (Phililogy) คือการรู้เนื้อหาของผู้เขียนและรู้รูปแบบของข้อความที่นำเสนอ นอกจากนั้น วิชา Filologi (Phililogy) ยังเป็นวิชาที่ศึกษาวัฒนธรรม สังคมศาสตร์ และประวัติศาสตร์ คำว่า Philology มาจากคำภาษากรีก โดย Philologia ซึ่งหมายถึงความรักในคำพูด เมื่อเวลาผ่านไปความหมายนี้ก็มีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง คือ ชอบพูด ชอบเรียนรู้ ชอบความรู้ ชอบเขียน ชอบงานวรรณกรรม จนได้ความหมาย ชอบงานเขียนที่มีคุณค่าสูง วิชา Filologi (Phililogy) มักเรียกกันว่าศาสตร์แห่งการศึกษาวรรณกรรมเพราะสามารถศึกษาผลงานของ Homer, Plato, Herodotus, Hippocrates, Socrates, Aristotle ซึ่งถือเป็นงานวรรณกรรมประเภทสูง ในยุโรป 

วิชา Filologi (Phililogy) มุ่งศึกษา วิพากษ์วิจารณ์ และกำเนิดตำราต่างๆ ในประเทศเนเธอร์แลนด์ วิชา Filologi (Phililogy) ใช้ในการศึกษาวรรณกรรมที่เกี่ยวข้องกับภูมิหลังทางวัฒนธรรม ในฝรั่งเศส วิชา Filologi (Phililogy) เป็นวิชาที่มีหน้าที่ศึกษาเอกสารที่เป็นลายลักษณ์อักษร ในอังกฤษ วิชา Filologi (Phililogy) มุ่งศึกษานิรุกติศาสตร์ในตำราเก่าๆ หรือการศึกษานี้มักเรียกว่านิรุกติศาสตร์ประวัติศาสตร์ ในอินโดเนเซีย การประยุกต์ใช้การศึกษาด้านวิชา Filologi (Phililogy) ก็เหมือนกับในประเทศเนเธอร์แลนด์ คือการศึกษาต้นกำเนิดของข้อความ ความหมาย และภูมิหลังทางวัฒนธรรม ผู้ที่เป็นผู้เชี่ยวชาญในสาขาวิชา Filologi (Phililogy) เรียกว่านักปรัชญา นักปรัชญามีหน้าที่เปิดเผยความจริงของตำราทางประวัติศาสตร์ ตลอดจนเปิดเผยข้อเท็จจริงจากความรู้ในอดีตที่สามารถนำมาใช้กับความรู้ในปัจจุบันได้

การพัฒนาวิชา Filologi (Phililogy) และต้นฉบับในหมู่เกาะมลายู

การพัฒนาการเขียนต้นฉบับในอินโดเนเซียเริ่มขึ้นในคริสตศตวรรษที่ 7 ในเวลานั้น ประเพณีการเขียนต้นฉบับในอินโดเนเซียได้รับอิทธิพลอย่างมากจากพุทธศาสนาและภาษาสันสกฤตจากวัฒนธรรมอินเดีย จนถึงคริสต์ศตวรรษที่ 10 อิทธิพลของพุทธศาสนา รวมถึงศาสนาฮินดู ยังคงมีอิทธิพลมากในการบรรยายถึงประเพณีการเขียนต้นฉบับในอินโดเนเซีย ต้นฉบับที่ผลิตจากประเพณีการเขียนในยุคนั้นเขียนด้วยภาษาชวาเก่า ชวากลาง และสันสกฤต ซึ่งดำเนินมาจนถึงคริสต์ศตวรรษที่ 15  ในคริสต์ศตวรรษที่ 13 อิทธิพลของศาสนาอิสลามในประเพณีการเขียนด้วยลายมือในประเทศอินโดเนเซียเริ่มแผ่ขยายและขยายกว้างขึ้น ในคริสตศตวรรษที่ 14 อักษรยาวี (อักษรอาหรับเพิ่มอักษรบางตัวที่ไม่มีในเสียงมลายู) ซึ่งเป็นอักษรในการเขียนอักษรมลายูเริ่มแพร่หลาย ในช่วงเวลานั้น ภาษามลายูถูกใช้เป็นภาษาทางการเมือง การค้า ศาสนา และวัฒนธรรมอย่างกว้างขวาง ตัวอย่างของต้นฉบับที่คิดว่ามีต้นกำเนิดมาจากคริสต์ศตวรรษที่ 14 คือต้นฉบับของ "กฎหมาย Tanjung Tanah" ที่พบในเขตเกอรินจี (Kerinci) จัมบี อินโดเนเซีย ข้อความนี้เขียนเป็นภาษาสันสกฤตโดยใช้อักษรหลังปัลลาวะ หลังจากการวิจัยและทดสอบโดยใช้การทดสอบเรดิโอคาร์บอนแล้ว คาดว่าต้นฉบับนี้จัดทำขึ้นในคริสต์ศตวรรษที่ 14

ในช่วงปลายคริสตศตวรรษที่ 17 กิจกรรมการเก็บต้นฉบับในอินโดเนเซียเริ่มดำเนินไป อย่างไรก็ตาม กิจกรรมเหล่านี้ดำเนินการโดยนักวิชาการชาวยุโรป โดยเฉพาะนักวิชาการชาวดัตช์และอังกฤษ รายการต้นฉบับหมายถึงความพยายามอย่างรอบคอบและสูงสุดเท่าที่เป็นไปได้ในการติดตามและบันทึกการมีอยู่ของต้นฉบับที่มีสำเนาของข้อความที่จะศึกษา อย่างไรก็ตาม ในช่วงเวลานั้น ผู้เขียนไม่พบบันทึกใดๆ ที่แจ้งถึงการมีส่วนร่วมของนักวิชาการชาวพื้นเมืองอินโดเนเซียในการกิจกรรมรวบรวมรายการต้นฉบับ จนถึงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 19 นักปรัชญาจากยุโรปเริ่มพยายามแก้ไขและวิเคราะห์ต้นฉบับที่พบในอินโดเนเซีย ตัวอย่างของการศึกษาทางปรัชญาที่เกิดขึ้นในช่วงเวลานั้น ได้แก่ Arjoena - Wiwaha และ Bomakarya โดย Th. A. Friedrich (1850) และ Ramayana Kakawin โดย Johan Hendrik Caspar Kern (Tekstuitgave van het Oud-Javaanse heldendicht Rāmāyana ("A Text Edition of the Old-Javanese Rāmāyana Epic"),1900)

ในคริสต์ศตวรรษที่ 20 นักวิชาการชาวพื้นเมืองสนใจศึกษาต้นฉบับในอินโดเนเซียมากขึ้น คนแรกที่แสดงผลงานของเขาคือ Hoesein Djjadiningrat โดยมีผลงานชื่อ Critische Beschouwing van de Sadjarah Banten ในปี 1913 นอกจากนั้น ยังมีนักวิชาการพื้นเมืองอีกคนหนึ่งชื่อ Poerbatjaraka กับผลงานของเขาชื่อ Arjuna - Wiwaha ในปี 1926 อย่างไรก็ตาม การเกิดขึ้นของทั้งสองคนนี้ นักวิชาการไม่ได้เดินตามรอยเท้าของเขาโดยชาวพื้นเมืองคนอื่น ๆ ในช่วงเวลาต่อไปนี้ Achadiati Ikram ยังกล่าวอีกว่าช่วงถัดมา คือช่วงปี 1959 – 1965 เป็นช่วงที่ความรู้ทางวัฒนธรรมชะงักงัน จนกระทั่งในที่สุดในปี 1965 ความกระตือรือร้นของนักวิชาการพื้นเมืองในการศึกษาตำราเริ่มฟื้นขึ้นมา สิ่งนี้เกิดขึ้นเมื่อมีการจัดตั้งความร่วมมือด้านการวิจัยจำนวนมากระหว่างมหาวิทยาลัยในอินโดเนเซียและสถาบันในต่างประเทศ

ในปีต่อมา ความร่วมมือกับสถาบันต่างประเทศได้เพิ่มมากขึ้นและมีอิทธิพลต่อประเภทของแนวทางที่ใช้ในการวิจัยทางปรัชญา ในปีที่ผ่านมา การวิจัยเกี่ยวกับต้นฉบับมุ่งเน้นไปที่การแก้ไขข้อความ ประวัติศาสตร์ การแปล และการเปิดเผยภาษาหรือคำสอนที่มีอยู่ในต้นฉบับเท่านั้น ดังนั้นความสัมพันธ์และความร่วมมือกับสถาบันต่างประเทศนี้จึงได้เสนอแนวทางอีกวิธีหนึ่งคือแนวทางที่มีทฤษฎีวรรณกรรมต่างๆ ด้วยวิธีนี้ หลังจากคุ้นเคยกับทฤษฎีวรรณกรรมต่างๆ แล้ว นักปรัชญานอกจากจะแก้ไขข้อความอย่างต่อเนื่องแล้ว พวกเขายังมีเครื่องมือใหม่ๆ ในการค้นหาความหมายของข้อความผ่านการศึกษาโครงสร้างงานอีกด้วย

ภาพจาก Erwin Bukukuno (Surabaya)

ตัวอย่างของงานด้านปรัชญาโดยใช้แนวทางใหม่อื่นๆ ได้แก่ แนวทางเชิงโครงสร้างนิยมที่ใช้โดย Achadiati Ikram กับงานวิจัยของเขาเกี่ยวกับ Hikayat Sri Rama ในปี 1979 Sulastin Sutrisno กับการวิจัยของเขาเกี่ยวกับ Hikayat Hang Tuah ในปี 1983 Edwar Djamaris กับการวิจัยของเขาเกี่ยวกับ Tambo Minangkabau ในปี 1991 และนักวิชาการ – นักวิชาการคนอื่นๆ ที่ไม่สามารถเอ่ยถึงทีละคนได้ นอกจากนั้น ยังมีการวิจัยทางปรัชญาที่ประยุกต์แนวทางการวิเคราะห์การรับ เช่น Arjuna – Wiwaha : การเปลี่ยนแปลงตัวบทชวาโบราณผ่านการตอบสนองและการสร้างสรรค์ในสภาพแวดล้อมวรรณกรรมชวา เขียนโดย Wiryamartana ในปี 1990 และ Hikayat Meukuta Alam: การแก้ไขข้อความ และการแปลและการศึกษาโครงสร้างและการรับโดยอับดุลลาห์ในปี 1987 ในปี 1990 การวิจัยทางวิชา Filologi (Phililogy) มีความหลากหลายและหลากหลายมากขึ้น 

การศึกษาด้านวิชา Filologi (Phililogy) ไม่ได้พบเฉพาะในมหาวิทยาลัยทั่วไปของอินโดเนเซียเท่านั้น แต่ยังได้เริ่มเข้าสู่มหาวิทยาลัยด้านศาสนา โดยเฉพาะมหาวิทยาลัยอิสลาม การศึกษาด้านปรัชญาผสมผสานกับการศึกษาอิสลามของอินโดเนเซีย ซึ่งได้รับแรงบันดาลใจจากนักวิชาการอิสลามชั้นนำคนหนึ่ง ได้แก่ ศาสตราจารย์ อาซูมาร์ดี อัซรา ในงานชิ้นหนึ่งของเขา เขาใช้ข้อความจากเอกสารโบราณทางศาสนาของอินโดเนเซีย จำนวน 28 ฉบับ เขาทำสิ่งนี้เพื่อแสดงการถ่ายทอดความรู้อิสลามจากฮารามัยน์ไปยังหมู่เกาะมลายู

ภาพจาก Erwin Bukukuno (Surabaya)

ในช่วงต้นศตวรรษที่ 21 ศาสตราจารย์ Oman Fathurahman ศาสตราจารย์วิชา Filologi (Phililogy) ได้เขียนวิทยานิพนธ์เรื่อง “Terikat Syatariyah di dunia Melayu-Indonesia : Kajian Atas Dinamika dan Perkembangannya melalui Naskah di Sumatra Barat” เมื่อปี 2003 ในวิทยานิพนธ์นี้ ศาสตราจารย์ Oman Fathurahman ผสมผสานแนวทางทางปรัชญาเข้ากับประวัติศาสตร์ทางสังคมและทางปัญญา ตามมาด้วยในปี 2007 โดย Fakhriati ผู้เขียนวิทยานิพนธ์เรื่อง “Dinamika Tarekat Syattariyyah di Aceh : Telaah Terhadap Naskah-Naskah Aceh Dari Periode Awal Hingga Periode Kemerdekaan” จากอีกแง่มุมหนึ่ง การพัฒนาด้านวิชา Filologi (Phililogy) ในอินโดเนเซียในศตวรรษนี้ สามารถเห็นได้จากการมีอยู่ของทุนการศึกษาด้านวิชา Filologi (Phililogy)  

                               ภาพจาก Erwin Bukukuno (Surabaya)

เหนือสิ่งอื่นใด ในปี 2010 หน่วยงานหนึ่งในกระทรวงกิจการศาสนา ได้แก่ สำนักงานอำนวยการฝ่ายการศึกษาอิสลาม ได้มอบทุนการศึกษาแก่อาจารย์ที่มหาวิทยาลัยศาสนาอิสลามเพื่อเข้าศึกษาหลักสูตรปริญญาเอกสาขาวิชา Filologi (Phililogy) ที่คณะวัฒนธรรมศึกษา มหาวิทยาลัยอินโดเนเซีย เมืองเดป๊อก จนถึงขณะนี้ การศึกษาทางวิชา Filologi (Phililogy) ในอินโดเนเซียมีการพัฒนาและมีเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ สามารถสัมผัสสิ่งนี้ได้ด้วยหลักสูตรสาขาวิชา Filologi (Phililogy) ที่คณะอูศูลุดดีนของมหาวิทยาลัยอิสลามแห่งรัฐ Syarif Hidayatullah กรุงจาการ์ตา เชื่อว่าการมีอยู่ของหลักสูตรสาขาวิชา Filologi (Phililogy) ในคณะที่เกี่ยวกับศาสนา ซึ่งจะสามารถเติมสีสันให้กับการศึกษาทางอิสลามศึกษาที่มีอยู่ได้ เพราะวิชา Filologi (Phililogy) และอิสลามศึกษาโดยเฉพาะศาสนาอิสลามสามารถบูรณาการเข้าด้วยกันได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับนักเขียนที่กำลังศึกษาในภาควิชาหะดีษ การมีอยู่ของวิชา Filologi (Phililogy) มีประโยชน์อย่างมากในกระบวนการจัดหาแหล่งข้อมูลเบื้องต้นสำหรับสื่อการวิจัย นอกจากนี้ ศาสตร์ของหะดีษยังเกี่ยวข้องอย่างใกล้ชิดกับหนังสือหะดีษ ต้นฉบับหะดีษ และอื่นๆ ที่คล้ายคลึงกันซึ่งมีต้นกำเนิดมาจากสมัยของนักวิชาการคลาสสิก แน่นอนว่าการวิจัยในเรื่องนี้เชื่อมโยงกันได้โดยใช้วิชา Filologi (Phililogy)

Mushpih Kawakibil Hijaj, Perkembangan Filologi dan Naskah di Nusantara, https://www.penadiksi.com

Oman Fathurahman, Filologi Indonesia : Teori dan Metode, (Jakarta : Prenada Media, 2021) 

 

ชาติพันธุ์ยามิ ชาติพันธ์หนึ่งในกลุ่มมลายู-โปลีเนเซียในไต้หวัน

 

หนังสือพิมพ์ Selompret Melayoe หนังสือพิมพ์ภาษามลายูฉบับแรกของชวาตะวันออก อินโดเนเซีย

 โดยนิอับดุลรากิ๊บ  บินนิฮัสซัน

ครั้งนี้ขอเขียนถึงหนังสืออีกฉบับของอินโดเนเซีย สมัยอินโดเนเซียยังไม่ได้รับเอกราชจากฮอลันดา ยังรู้จักในนามของอินเดียตะวันออกของดัตช์ หรือ Netherlands East Indies เป็นหนังสือพิมพ์เมื่อ 160 ปีก่อน หนังสือพิมพ์ดังกล่าวชื่อว่า หนังสือพิมพ์ Selompret Melayoe ในอดีตของอินโดเนเซีย คำว่า Melayoe หรือ มลายู ยังเป็นที่ยอมรับของอินโดเนเซีย

หนังสือพิมพ์ Selompret Melayoe ตีพิมพ์ครั้งแรกในชื่อหนังสือพิมพ์ Slompret Melajoe แปลว่าทรัมเป็ตมลายู น่าจะหมายถึงการกระจายข่าวของมลายู เป็นหนังสือพิมพ์ของอินโดเนเซีย หรือ Netherlands East Indies (อินเดียตะวันออกของดัตช์) สมัยตกอยู่ภายใต้การปกครองของฮอลันดา หนังสือพิมพ์ Selompret Melayoe ตีพิมพ์ครั้งแรกเมื่อวันที่ 3 กุมภาพันธ์ 1860 จัดพิมพ์โดย GCT van Dorp โดยมีบรรณาธิการคือ นาย D. Appel ในตอนแรกเริ่มหนังสือพิมพ์ Selompret Melayoe  ค่อนข้างจะระมัดระวังในการเสนอข่าว แต่ในช่วงทศวรรษที่ 1900 โดยในช่วงนั้นสถานการณ์ได้เปลี่ยนได้ในทางที่ดีขึ้น หนังสือพิมพ์ Selompret Melayoe เริ่มเข้าสู่การเสนอข่าวทางการเมือง แม้ว่าจะยังเต็มไปด้วยการเสนอข่าวธุรกิจก็ตาม การเกิดขึ้นของหนังสือพิมพ์ Selompret กลายเป็นจุดเริ่มต้นของหนังสือพิมพ์ธุรกิจภาษามลายูใน Netherlands East Indies (อินเดียตะวันออกของดัตช์)

หลังจากปี 1875 หนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe มีคำขวัญว่า "Soerat Kabar Basa Melajoe" หรือ  “หนังสือพิมพ์ภาษามลายู” จะมีการเสนอข่าวเกี่ยวกับข่าวการประมูลข่าว ข่าวที่มาจากแหล่งต่างๆ ข่าวการเปลี่ยนแปลงผู้นำท้องถิ่น ข่าวสารจากหน่วยงานทหารและพลเรือน ข่าวสารจากภูมิภาคต่างๆ และคอลัมน์ "Hikayat" หรือคอลัมน์ “ตำนาน” มีการแปลตำนานต่างๆ มีคอลัมน์ "Kabar Kiriman" เป็นเวทีสําหรับผู้อ่านจากหลากหลายสาขาอาชีพ เพื่อระบายเกี่ยวกับความยากลําบากในภูมิภาค ความหลากหลายของคอลัมน์ ทำให้การตีพิมพ์เพิ่มขึ้นเป็น 400-600 เล่ม ในปี 1881 Selompret Melajoe ได้มีการตีพิมพ์ทุกวันพุธและวันเสาร์ จากนั้นจึงเปลี่ยนคำขวัญว่า "Soerat Kabar dan Advertentie" หรือ “หนังสือพิมพ์และการโฆษณา”  ในปี 1891  นาย WNJG Claasz กลายเป็นบรรณาธิการ และในปี 1902 นาย JPP Halkema เป็นบรรณาธิการ และหนังสือพิมพ์ตีพิมพ์ทุกวันอังคาร พฤหัสบดี เสาร์ โดยมีฉบับละ 4 หน้า

การเคลื่อนไหวของแนวคิดชาตินิยม ทําให้ผู้อ่านหนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe ลดลง จนทำให้ได้รับผลกระทบในการตีพิมพ์ และปี 1920 หนังสือ Selompret Melajoe จึงหยุดการตีพิมพ์

หนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe มีการเสนอขาวที่หลากหลาย  ตัวอย่างหนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe ฉบับ 5 มิถุนายน 1888 มีการเสนอข่าวต่างๆ เช่น

ข่าวจากเมืองอัมบน บนเกาะมาลูกุ ในพื้นที่ Wetter, Letti, Moa, Leiker, Kisser, และ Roma ผู้คนจำนวนมากกำลังปลูกข้าวโพด ข้าว และพืชต่างๆ ในเมืองบันดา (เกาะบันดา) มีการปลูกต้นจันทน์เทศ ซึ่งอุดมสมบูรณ์ ราคาข้าวในเมืองอัมบนสูงถึง 7-8 กิลเดอร์ และส่วนข้าวโพด 2-3 กิลเดอร์ต่อ1 ปีกุล (62.5  กิโลกรัม)

ขณะเดียวกันจากเกาะบาหลีและเกาะลอมบอก มีรายงานว่า เมื่อวันที่ 29 พฤษภาคม 1888  เกิดแผ่นดินไหว หรือในภาษาชวา เรียกว่า ลินดู (Lindu) ถึง 10 ครั้งต่อวัน แต่ไม่ใหญ่เกินไป และไม่ทำให้ภูเขาไฟบาตูร์ เกิดการปะทุขึ้น

ข่าวจากอำเภอเกอกาลงกัน (Pekalongan) โดยเฉพาะเขตเกอเซสซี เขตสราฆี (Sragi) ระบุว่าต้นข้าวประมาณ 1,739 เฮกตาร์ได้รับผลกระทบจากศัตรูพืช เป็นลงชนิดหนึ่งที่ชาวชวาเรียกว่า Walangsangit ทำให้เกิดความสูญเสียจำนวนมาก

จากเมืองยอกยาการ์ตา ในหมู่บ้านเกอตันดัน (Ketandan) มีชายคนหนึ่งชื่อ Redjodikromo มีสินค้าในรูปของผ้าและแหวนมูลค่า 32.35 กิลเดอร์ และสัญญาว่าจะขายให้กับผู้หญิงชื่อนาง Tidjem  ซึ่งมีลักษณะทีฉ้อโกง ตำรวจได้นำเรื่องนี้ขึ้นมาทั้งๆ ที่ยังไม่ได้สอบสวนเรื่องนี้ จึงขอเงิน 2.50 กิลเดอร์จากโจทก์ แถมตำรวจยังขอเงินสด 1.25 กิลเดอร์จากนาง Tidjem  ซึ่งตอนนั้นมีเงินแค่ 50 เซ็นต์ ขอเวลาหนึ่งวัน ตำรวจไม่ยอมรับ แต่ยืนกรานขอเงินสด 1.25 กิลเดอร์

อีกข่าวหนึ่งรายงานว่า นาย Brodjodimedjo เป็นชาวชวาที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ Kroya, Cilacap เมื่อวันที่ 9 กุมภาพันธ์ 1888 เขามาที่เมืองยอกยาการ์ตา เพื่อขายข้าวและถั่วเหลืองให้กับชายชาวจีนชื่อนาย Oei Ma Djiauw หลังจากตกลงเรื่องราคาเสร็จ นาย Brodjodimedjo นำถั่วเหลืองมาเพียง 21 ปีกุล (  1,312.5 กิโลกรัม) ในราคา 84 กิลเดอร์ จากนั้นเขาก็ยืม 566 กิลเดอร์จากจีน โดยสัญญาว่าจะส่งถั่วเหลืองเพิ่มในวันรุ่งขึ้น อย่างไรก็ตาม ชาวจีนรอมานานแล้วและสินค้าก็ไม่เคยมาถึง เขาไปที่ Kroya, Cilacap เพื่อค้นหานาย Brodjodimedjo แต่มีรายงานว่า นาย Brodjodimedjo หายไปที่ไหนสักแห่ง

ด้วยผู้เขียนเคยเดินทางไปยังหมูเกาะบันดา จึงได้เห็นร่องรอยของฮอลันดาบนหมู่เกาะบันดา ไม่ว่าป้อมปราการ อาคารสถานที่ต่างๆ จึงขอแทรกเรื่องที่หนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe รายงานถึงหมู่เกาะบันดา หมู่เกาะที่เคยมีความสำคัญในการปกครองของฮอลันดาต่ออินโดเนเซียในขณะนั้น

นาย Frial Ramadhan Supratman ซึ่งวิจัยเรื่องการรายงานข่าวของหนังสือพิมพ์  Selompret Melajoe ต่อหมู่เกาะบันดา ในหัวข้อ Penulusuran Informasi Kepulauan Banda Dalamt Surat kabar Selompret Malajoe กล่าวว่า หนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe ไม่ใช่หนังสือพิมพ์ภาษามลายูฉบับแรกที่ตีพิมพ์ในอินเดียตะวันออกของดัตช์ หรือ อินดเนเซีย แต่ยังมีหนังสือพิมพ์อื่น เช่น หนังสือพิมพ์ Soerat Kabar Bahasa Melaijoe พิมพ์ในปี 1856 ซึ่งหนังสือพิมพ์ Soerat Kabar Bahasa Melaijoe ตีพิมพ์โดย e. Fuhri ที่เมืองสุราบายา นอกจากนั้นยังมีหนังสือพิมพ์ภาษามลายู คือหนังสือพิมพ์ Bintang Oetara และ หนังสือพิมพ์ Soerat Chabar Betawie

หนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe แม้จะตีพิมพ์ในชวาตะวันออก แต่มีการเสนอข่าว นอกเกาะชวา เช่นข่าวบนเกาะสุมาตรา เกาะกาลีมันตัน เกาะมาลูกุ แม้แต่เกาะปาปัว

การเสนอข่าวของหนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe ที่มีต่อหมู่เกาะบันดา จังหวัดหมู่เกาะมาลูกุ ซึ่งขณะนั้นหมู่เกาะบันดา มีความสำคัญต่อฮอลันดา และเป็นจุดยุทธศาสตร์ของฮอลันดา หมู่เกาะบันดาเป็นหมู่เกาะที่ผลิตจันทน์เทศ คนจากนอกหมู่เกาะบันดา เช่น ชาวชวา และชาวมลายู จะนำเสื้อผ้าไปขาย และจะนำจันทน์เทศกลับไป หนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe ฉบับ 1  มิถุนายน 1878 รายงานถึงผู้ที่ตั้งถิ่นฐานบนหมู่เกาะบันดาว่า มีชาวชวา ชาวมากัสซาร์ ชาวมันดาร์ ชาวอาหรับ ชาวจีน และอื่นๆ หนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe ยังรายงานถึงการนำศิลปะการแสดงจากเกาะชวา มายังหมู่เกาะบันดา

ส่วนเพื่อนผู้เขียนอีกคน เช่น Dr. Suryadi อาจารย์ชาวอินโดเนเซีย ที่สอนอยู่ที่มหาวิทยาลัยไลเด้น เนเธอร์แลนด์ ได้เขียนบทความลงบล็อกของตนเองในหัวข้อว่า Dari “Selompret Malajoe” Sampai “Slompret Melayoe” (จากชื่อ Selompret Malajoe ถึงชื่อ Sampai “Slompret Melayoe) ได้เขียนถึงหนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe ว่ามีการเปลี่ยนชื่อถึง 4 ครั้ง โดยกล่าวว่า แม้ว่า ดร. Ahmat Adam ในวิทยานิพนธ์ปริญญาเอกชื่อ The Vernacular Press and the Emergence of Modern Indonesia Consciousness (1855-1913) จากสถาบัน SOAS มหาวิทยาลัยลอนดอน และในหนังสือ The vernacular press and the emergence of modern Indonesian consciousness (1855-1913) พิมพ์โดย Cornell University จะกล่าวว่า มีการเปลี่ยนชื่อแค่ 3 ครั้ง โดย Dr. Suryadi  กล่าวว่า ที่มีการเปลี่ยนชื่อถึง 4 ครั้งคือ

1. Selompret Malajoe

2. Selompret Melajoe

3. Selompret Melaijoe

4. Slompret Melayoe

Dr. Suryadi กล่าวเพิ่มเติมว่า ในศตวรรษที่ 19 เป็นเรื่องปกติของหนังสือพิมพ์คนพิ้นเมืองที่มีการเปลี่ยนชื่อให้เข้ากับการสะกดอักษรในยุคนั้นๆ เช่น คำว่า ตะวันออก หรือ Timur ในชื่อหนังสือพิมพ์ยุคนั้น จะมีการใช้ ทั้ง “Timoor” ในหลายหนังสือพิมพ์ ต่อมาเปลี่ยนเป็น  “Timor” หรือคำว่า เมืองสุราบายา ที่เขียนวา Surabaya ก็จะเขียนว่า “Soerabaija” ต่อมาเปลี่ยนเป็น “Soerabaia” ซึ่งขณะนั้น ยังไม่มีการกำหนดการสะกดอักษรแบบมาตราฐาน  แต่สามารถกล่าวได้ว่าหนังสือพิมพ์ Selompret Melajoe เป็นหนังสือพิมพ์ภาษามลายูฉบับแรกของชวาตะวันออก

อ้างอิง :

Ahmat Adam, Thesis Phd The Vernacular Press and the Emergence of Modern Indonesia Consciousness (1855-1913), SOAS

Ahmat Adam, The vernacular press and the emergence of modern Indonesian consciousness (1855-1913). Ithaca, N.Y. Southeast Asia Program, Cornell University.

Frial Ramadhan Supratman, Penulusuran Informasi Kepulauan Banda Dalamt Surat kabar Selompret Malajoe Koleksi Perpustakaan Nasional RI, Tadwin:Jurnal Ilmu Perpustakaan dan Informasi Vol. 4 No. 1 (2023): jurnal Uiniversitas Islam Negeri (UIN) Radenfatah Palembang,

Eti Kurniasih, SLOMPRET MELAYOE 5 Juni 1888,Monumen Pers Nasional, https://mpn.kominfo.go.id/

Suryadi (Dr.), Dari “Selompret Malajoe” Sampai “Slompret Melayoe”, https://niadilova.wordpress.com/

Yamamoto, Nobuto (2019). Censorship in colonial Indonesia, 1901-1942. Leiden: Brill.