ความสัมพันธ์ระหว่างตุรกีกับโลกมลายู โดยเฉพาะอาเจะห์ อินโดเนเซีย

โดย นิอับดุลรากิ๊บ  บินนิฮัสซัน

ผู้เขียนมีความสนใจในเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างอาณาจักรออตโตมัน หรือ อุสมานียะห์กับโลกมลายู พอสมควร หรือแม้แต่ในหนังสือ ฮีกายัปาตานี (ตำนานปาตานี) ก็มีการกล่าวถึง อับดุลซอมัด อัล-รูม ว่าเป็นผู้หล่อปืนใหญ่ที่ทางการไทยเรียกว่า ปืนใหญ่พญาตานี  สำหรับอับดุลซอมัด อัล-รูม คำว่า อัล-รูม นั้นหมายถึง กรุงโรมตะวันออก หรือ กรุงคอนสแตนติโนเปิล หรือเมืองอิสตันบุลในปัจจุบัน ผู้เขียนก็ยังไม่เห็นภาพของความสัมพันธ์ระหว่างตุรกีกับโลกมลายู แต่เมื่อได้เดินทางไปยังจังหวัดอาเจะห์ดารุสสาลาม ของประเทศอินโดเนเซีย ทำให้ภาพของความสัมพันธ์ระหว่างตุรกีกับโลกมลายู โดยเฉพาะกับรัฐอาเจะห์ดารุสสาลาม ในอดีตเป็นภาพชัดเจนขึ้น

หลังจากนั้น ได้อ่านหนังสือบางเล่ม บทความบางบทความ ที่กล่าวถึงความสัมพันธ์ระหว่างระหว่างตุรกีกับอาเจะห์ ผนวกกับประสบการณ์ที่ได้จากดินแดนอาเจะห์ดารุสสาลาม  ทำให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างตุรกีกับโลกมลายูในอดีตว่ามีความสำคัญและแน่นแฟ้นมาก  มีหนังสือจำนวนมากที่ตีพิมพ์ออกมาเพื่อเผยแพร่ถึงความสัมพันธ์ระหว่างตุรกีกับอาเจะห์ดารุสสลาม 

หนังสือชื่อ จากตุรกีถึงอาเจะห์

หนังสือชื่อ ความสัมพันธ์ระหว่างรัฐอาเจะห์กับตุรกี

หนังสือชื่อ รัฐอาเจะห์กับตุรกี ความเป็นจริงและประวัติศาสตร์

หนังสือชื่อ ตุรกีออตโตมันและอินโดเนเซีย

หนังสือชื่อ ตามรอยอาณาจักรออตโตมันในภูมิภาคมลายู

นอกจากนั้นยังมีหลักฐานต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นสุสานชาวตุรกีในดินแดนอาเจะห์ หรือแผนที่ภูมิภาคมลายู ที่สุลต่านอาเจะห์ส่งไปให้สุลต่านแห่งอณาจักรออตโตมัน 

     

สุสานชาวตุรกีในอาเจะห์

       

สุสานชาวตุรกีในอาเจะห์

   แผนที่ที่สุลต่านอาเจะห์ส่งไปยังสุลต่านแห่งอาณาจักรออโตมาน

         แผนที่การสู้รบระหว่างอาเจะห์กับโปร์ตุเกส

       แผนที่การสู้รบระหว่างอาเจะห์กับโปร์ตุเกส

หนังสือสุลต่านอาลาอุดดินมันซูร์ชาห์ อิบนีสุลต่านยาวฮารุลอาลามชาห์ ส่งไปยังสุลต่านอับดุลมายิด ที่กรุงอิสตันบุล ตุรกี

หนังสือของตัวแทนของสุลต่านสัยยิดอับดุลราหมาน อัซ-ซาฮีร์ อัฟเฟนดี ส่งไปยังเจ้าเมืองฮีญาซ ให้ช่วยเหลือในการเป็นคนกลางระหว่างตุรกีกับอาเจะห์

 งานฉลองครบรอบ 480 ปี ความสัมพันธ์ระหว่างอาเจะห์กับตุรกี

งานฉลองครบรอบ 477 ปี ความสัมพันธ์ระหว่างอาเจะห์กับตุรกี

จาก Wikipedia บทความถึง การเดินทางของกองทัพเรืออาณาจักรออตโตมันมายังอาเจะห์ 

Ekspedisi Kerajaan Turki Utsmaniyah ke Aceh (1656)

Ekspedisi Utsmaniyah ke Aceh dimulai sekitar tahun 1565 ketika Kesultanan Utsmaniyah berusaha mendukung Kesultanan Aceh dalam pertempurannya melawan Portugis di Malaka.

Ekspedisi dilancarkan setelah dikirimnya duta oleh Sultan Alauddin al-Qohhar (1539–1571) kepada Suleiman Agung pada tahun 1564, dan kemungkinan seawal tahun 1562, meminta dukungan Turki terhadap Portugis.

Persekutuan Aceh-Turki Utsmani secara tak resmi sudah ada sejak tahun 1530-an. Sultan Alauddin al-Qohhar berkeinginan mengembangkan hubungan tersebut, untuk mencoba mengusir Portugis dari Malaka, dan memperluas kekuasaannya di Sumatera. Menurut Fernão Mendes Pinto, Sultan Aceh merekrut 300 prajurit Utsmaniyah, beberapa orang Abesinia dan Gujarat, serta 200 saudagar Malabar untuk menaklukkan Tano Batak pada tahun 1539.

Setelah tahun 1562, Aceh nampaknya sudah menerima bala bantuan Turki yang memungkinkannya menaklukkan Kerajaan Aru dan Johor pada tahun 1564.

Pengiriman duta ke Istanbul pada tahun 1564 dilakukan oleh Sultan Husain Ali Riayat Syah. Dalam suratnya kepada Porte Usmaniyah, Sultan Aceh menyebut penguasa Utsmaniyah sebagai Kholifah (penguasa) Islam.

Senapan Turki dan Aceh, dilucuti setelah pendudukan Aceh oleh Belanda pada tahun 1874

Setelah mangkatnya Suleiman pada tahun 1566, anandanya Selim II memerintahkan pengiriman armada ke Aceh. Sejumlah prajurit, pembuat senjata, dan insinyur diangkut oleh armada tersebut, bersama dengan pasokan senjata dan amunisi yang melimpah. Armada pertama terdiri atas 15 dapur yang dilengkapi dengan artileri, namun dialihkan untuk memadamkan pemberontakan di Yaman. Akhirnya, hanya 2 kapal yang tiba antara tahun 1566–1567, 

namun sejumlah armada dan kapal lain menyusul. Ekspedisi itu dipimpin oleh Kurdoglu Hizir Reis. Orang Aceh membayar kapal tersebut dengan mutiara, berlian, dan rubi. Pada tahun 1568, Aceh menyerang Malaka, meskipun Turki tak nampak ikut serta secara langsung.

Utsmaniyah mengajari Aceh bagaimana membuat meriam, yang pada akhirnya banyak diproduksi. Dari awal abad ke-17, Aceh dapat berbangga akan meriam perunggu ukuran sedang, dan sekitar 800 senjata lain seperti senapan putar bergagang dan arquebus. Armada Turki Utsmani di Samudera Hindia pada abad ke-16.

     

Armada Turki Usmani di Samudera Hindia pada abad ke-16

Ekspedisi tersebut menyebabkan berkembangnya pertukaran antara Kesultanan Aceh dan Turki Utsmani dalam bidang militer, perdagangan, budaya, dan keagamaan. Penguasa Aceh berikutnya meneruskan pertukaran dengan Khilafah Turki Utsmani, dan kapal-kapal Aceh diizinkan mengibarkan bendera Utsmaniyah.

Hubungan antara Kesultanan Aceh dan Turki Utsmani menjadi ancaman besar bagi Portugis dan mencegah mereka mendirikan kedudukan dagang monopolistik di Samudera Hindia. Aceh merupakan saingan dagang utama Portugis, kemungkinan mengendalikan perdagangan rempah-rempah lebih banyak daripada Portugis, dan Portugis mencoba menghancurkan sumbu perdagangan Aceh-Turki-Venesia untuk keuntungan sendiri. Portugis berencana menyerang Laut Merah dan Aceh, namun gagal karena kurangnya tenaga manusia di Lautan Hindia.

Ketika diserang oleh Belanda pada tahun 1873, Aceh meminta perlindungan dengan persetujuannya yang sudah lebih dulu tercapai dengan Kesultanan Usmaniyah sebagai salah satu dependensinya, namun klaim itu ditolak oleh kuasa Barat yang takut bila kejadian masa lalu terulang. Armada yang dipersiapkan untuk membantu Aceh sendiri pada akhirnya dialihkan untuk menumpas pemberontakan Zaidiyah di wilayah Yaman. (wikipedia)