สุสานเจ้าเมืองระแงะ ณ มัสยิดยุมอียะห์ นราธิวาส

โดย นิอับดุลรากิ๊บ  บินนิฮัสซัน

สุสานพระยาภูผาภักดี หรือ เต็งกูเงาะห์ซัมซุดดิน ตั้งอยู่บริเวณมัสยิดยุมอียะห์หอนาฬิกา เทศบาลเมืองนราธิวาส ที่ถนนพิชิตบำรุง ตำบลบางนาค อำเภอเมือง จังหวัดนราธิวาส พระยาภูผาภักดีหรือ เต็งกูเงาะห์ซัมซุดดิน เกิดเมื่อประมาณ พ.ศ. 2412 และถึงแก่อนิจกรรมเมื่อประมาณ พ.ศ. 2482 เป็นบุตรของพี่ชายเจ้าเมืองระแงะคนเก่า หรือตวนโน๊ะ  เพราะเจ้าเมืองระแงะเก่าไม่มีทายาทสืบต่อ เมื่อได้รับการสถาปนาให้เป็นเจ้าเมืองระแงะคนต่อมาแล้ว ก็ได้สมรสกับนางสาวเจ๊ะแมะโอะ มีบุตรี 1 คน ชื่อ "กูกือแม" ต่อมาเมื่อคุณหญิงเจ๊ะแมะโอะถึงแก่กรรมก็ได้สมรสกับคุณหญิงภูผาภักดี เป็นคนเชื้อสายจีนแต่ไม่มีบุตรด้วยกัน อาคารของสุสานเจ้าเมืองระแงะ ซึ่งตั้งอยู่บริเวณด้านหน้ามัสยิดมัสยิดยุมอียะห์นั้น ซึ่งพระยาภูผาภักดี ได้บริจาคที่ดินบริเวณดังกล่าวจัดสร้างมัสยิดสำหรับพี่น้องมุสลิมในพื้นที่ได้ร่วมปฏิบัติศาสนกิจร่วมกัน นอกจากมีสุสานของพระยาระแงะ ยังมีอีก 4 สุสาน ซึ่งประกอบด้วย

1. รายามูดา หรือผู้ช่วยเจ้าเมืองระแงะ (ตวนบือซาร์) ผู้เป็นลูกพี่ลูกน้อง และบุตรเขยของเจ้าเมืองระแงะ

2. กูมะ ผู้เป็นหลานเจ้าเมืองระแงะ

3. เจ๊ะบูงอ ภรรยาเจ้าเมืองระแงะ

4. กูแว  บุตรชายของรายามูดา หรือผู้ช่วยเจ้าเมืองระแงะ (ตวนบือซาร์) กับภรรยาอื่น

หมายเหตุ ภรรยาของเจ้าเมืองระแงะ  ที่ชื่อเจ๊ะแมะโอะ  สุสานอยู่ที่ตันหยงมัส

 

เยี่ยมวังเก่าพระยาภูผาภักดี เจ้าเมืองระแงะ

โดย  นิอับดุลรากิ๊บ  บินนิฮัสซัน

คณะศึกษาสืบค้นประวัติศาสตร์เมืองระแงะ  ประกอบด้วย ศูนย์สมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา มอ. ปัตตานี มีคุณ Na Nitchaya  คุณ Sophia Hajisamae ร่วมกับ ศูนย์นูซันตาราศึกษา   ประกอบด้วย Bean Sprouts  Nik Kamal Bin Nik Hassan Nik Hamidi Nik Hassan iและมีผู้ทรงคุณวุฒิ Azizan Mattahir ในครั้งที่คณะสืบค้นประวัติศาสตร์เมืองระแงะ ได้เดินทางไปเยี่ยมวังระแงะที่ตัวเมืองนราธิวาส ได้พบคุณ Ahamasakree Taleh  ผู้ดูแลเกี่ยวกับวังเจ้าเมืองระแงะพอดี การที่เรารู้จักกันเป็นเวลานานแล้ว ทำให้ง่ายในการพูดคุยมากขึ้น ผมได้สัมผัสวังเจ้าเมืองระแงะแบบละเอียดครั้งแรก เมื่อคราว 20 ปีที่แล้ว เมื่อครั้งเขียนประวัติศาสตร์จังหวัดนราธิวาส ให้ สำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดนราธิวาส สำหรับหนังสือเล่มนั้นยังมีข้อบกพร่องอีกมาก ได้คุยว่าจะต้องปรับปรุง แก้ไข เพิ่มเติมข้อมูลที่พบใหม่ๆให้ดีขึ้น การได้สัมผัสวังเจ้าเมืองระแงะ ซึ่งสามารถถือได้ว่าวังแห่งนี้เป็นศูนย์อำนาจแห่งที่ 4 ของเมืองระแงะดารุสสาลาม (ใช้เกณฑ์ของเหรียญที่ออกโดยเมืองระแงะ) ตัวเรือนของวังขาดการบำรุงรักษา เกิดจากปัจจัยภายในหลายเรื่อง ซึ่งเป็นเรื่องของลูกหลานเจ้าเมืองระแงะ ที่คณะสืบค้นประวัติศาสตร์เมืองระแงะไม่ขอนำมากล่าวถึง ทุกๆปัญหาย่อมมีทางออก ทุกๆปัญหาย่อมมีทางในการแก้ไข

สุสานพระยาภูผาภักดีศรีสุวรรณประเทศวิเศษวังษา (ตวนโน๊ะ บินนิบอซู) ที่ถูกลืม

 

โดย นิอับดุลรากิ๊บ  บนนิฮัสซัน

คณะศึกษาสืบค้นประวัติศาสตร์เมืองระแงะ  ประกอบด้วย ศูนย์สมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา  มอ. ปัตตานี ร่วมกับ ศูนย์นูซันตาราศึกษา  ในครั้งที่คณะศึกษาสืบค้นประวัติศาสตร์เมืองระแงะ  ได้สัมภาษณ์คุณตวนกูนูรดิน ลูกหลานเจ้าเมืองระแงะ โดยได้แจ้งถึงเอกสารการแต่งตั้งพระคีรีรัฐพิศาล (ตวนโน๊ะ บินนิบอซู) ผู้ช่วยเจ้าเมืองระแงะเป็นเจ้าเมืองระแงะ โดยมียศเป็นพระยาภูผาภักดีศรีสุวรรณประเทศวิเศษวังษา (ตามเอกสารหนังสือของอ.บางนรา 2523 หน้า 74 ) และเอกสารใบบอกเกี่ยวกับพระยาภูผาภักดีศรีสุวรรณประเทศสุวรรณวิเศษวังษา ที่แจ้งถึงการเจ็บป่วย การเสียชีวิต และการสังเกตุนำศพไปฝังยังสุสาน (หอสมุดแห่งชาติ ท่าวาสุกรี) ซึ่งได้ถามถึงสุสานเจ้าเมืองระแงะที่บ้านลุโละฆาเยาะห์ ตำบลเฉลิม อำเภอระแงะ ที่เมื่อถามชาวบ้าน ก็ไม่สามารถระบุชื่อ เพียงบอกว่า เป็นสุสานสุลต่าน สุสานรายา  และเมื่อตรวจสอบสุสานสำคัญๆ บริเวณใกล้เคียง ก็ไม่ปรากฏ จึงได้ขอความมั่นใจอีกครั้งกับตวนกูนูรดิน ว่า สุสานเจ้าเมืองที่บ้านลุโบ๊ะฆาเยาะห์ ตำบลเฉลิม อำเภอระแงะ จะเป็นพระยาภูผาภักดีศรีสุวรรณประเทศสุวรรณวิเศษวังษาหรือไม่ ก็ได้รับคำตอบว่า น่าจะใช่ เพราะไม่มีสุสานเจ้าเมืองระแงะอื่นอีกแล้ว จะมีอีกแห่งก็จะเป็นสุสานเจ้าเมืองที่มัสยิดยุมอียะห์ ตัวเมืองนราธิวาส

เยี่ยมศูนย์อำนาจเก่าเมืองระแงะ ที่ตันยงมัส อำเภอระแงะ จังหวัดนราธิวาส

 

เยี่ยมศูนย์อำนาจเก่าเมืองระแงะ  ที่ตันยงมัส อำเภอระแงะ จังหวัดนราธิวาส คณะศึกษาสืบค้นประวัติศาสตร์เมืองระแงะ  จาก ศูนย์สมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา  มอ. ปัตตานี มีคุณ Na Nitchaya คุณ Sophia Hajisamae   ร่วมกับ ศูนย์นูซันตาราศึกษา ประกอบด้วย Bean Sprouts    Nik Kamal Bin Nik Hassan Nik Hamidi Nik Hassan   และมีผู้ทรงคุณวุฒิ Azizan Mattahir   ในครั้งนี้ได้ร่วมสัมผัสร่องรอยศูนย์อำนาจเก่าเมืองระแงะ หรือศูนย์อำนาจแหล่งที่ 3 ของเมืองระแงะ การเดินทางสัมผัสพื้นที่นับเป็นครั้งนี้นับเป็นครั้งที่ 2 นอกจากเดินทางสัมผัสบริเวณวังเจ้าเมืองเก่า ที่เต็มด้วยต้นยางใหญ่ ต้นไม้ใหญ่ที่ปกคลุมพื้นที่ คณะเราก็ได้เยี่ยมสัมภาษณ์ลูกหลานเจ้าเมืองระแงะ ซึ่งคณะเราก็จำเป็นต้องจัดการสนทนากลุ่มหรือ Focus group ลูกหลานเจ้าเมืองระแงะในแต่ละสายอีกครั้ง เพื่อค้นหาข้อมูลที่ถูกต้อง โดยกำหนดการการสนทนากลุ่มหรือ Focus group  ทาง ศูนย์สมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา โดย Na Nitchaya Sophia Hajisamae จะดำเนินจัดขึ้นอีกครั้งในพื้นที่จังหวัดนราธิวาส สำหรับการพบปะกับลูกหลานเจ้าเมืองระแงะสายนี้ได้รับข้มูลมาจำนวนหนึ่ง ซึ่งคณะเราต้องพบปะ สัมภาษณ์กับลูกหลานเจ้าเมืองระแงะอีกสายเพื่อให้ได้ข้อมูลที่ถูกต้อง และสมบูรณ์มากขึ้น

หมู่บ้านกำปงลาวต์ : หมู่บ้านอุตสาหกรรมครอบครัว

 

เยี่ยมนายอาหมัด ฟัตฮี อัล-ฟาตานี นักประวัติศาสตร์กลันตัน-ปาตานี

โดย นิอับดุลรากิ๊บ  บินนิฮัสซัน 

เยี่ยมนายอาหมัด ฟัตฮี อัล-ฟาตานี นักประวัติศาสตร์กลันตัน-ปาตานี ที่อำเภอตุมปัต รัฐกลันตัน มาเลเซียคณะศึกษาสืบค้นประวัติศาสตร์เมืองระแงะ  จาก ศูนย์สมุทรรัฐเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา มอ. ปัตตานี มีคุณ Na Nitchaya   คุณ Sophia Hajisamae   ร่วมกับ ศูนย์นูซันตาราศึกษา ประกอบด้วย Bean Sprouts Nik Kamal Bin Nik Hassan Nik Hamidi Nik Hassan และมีผู้ทรงคุณวุฒิ Azizan Mattahir ได้ร่วมเดินทางไปเยี่ยมนักเขียนอาวุโง นายอาหมัด ฟัตฮี อัล-ฟาตานี อดีตบรรณาธิการนิตยสาร Pengasuh นิตสารของคณะกรรมการอิสลามและจารีตประเพณีมลายูแห่งรัฐกลันตัน เป็นนิตยสารที่มีชื่อเสียงทั้งในรัฐกลันตัน และจังหวัดชายแดนภาคใต้ นิตยสาร Pengasuh พิมพ์ขึ้นครั้งแรกในปี 1918 จากการูดคุยกับนายอาหมัด ฟัตฮี อัล-ฟา ท่านก็ปฏิเสธว่า เมืองงระแงะในยุคลงดือรามาน ไม่น่าจะตั้งศูนย์อำนาจที่ชุมชนบ้านลือแฆะห์ อำเภอยือลี รัฐกลันตัน ส่วนจะตั้งที่ไหนนั้นไม่อาจทราบได้ ซึ่งจากการดูระยะเวลา จากการดูระยะเวลา จะเห็นว่า เหตุการณ์แยกปาตานีออกเป็น 7 หัวเมืองนั้นเกิดขึ้นราว 1816 หรือบวกลบเวลาใกล้เคียงนั้น ส่วนลงดือรามาน จะมีอำนาจอยู่ในช่วงทศวรรษที่ 1750 มีบันทึกถึงเหตุการณ์ช่วงนั้น คือก่อนปี 1758 ลงเดอรามัน (Long Deraman) เจ้าเมืองระแงะ ได้ฆ่าลงสุไลมาน (Long Sulaiman) เจ้าเมืองรัฐกลันตัน แล้วได้มอบอำนาจการปกครองรัฐกลันตันให้กับลงปันดัก (Long Pandak) และในปี 1758 ลงเดอรามัน (Long Deraman) เจ้าเมืองระแงะ ได้ฆ่าลงปันดัก (Long Pandak) เจ้าเมืองรัฐกลันตัน และในปี 1762 ลงยูนุส บุตรของลงสุไลมาน อดีตเจ้าเมืองรัฐกลันตัน ได้ยึดอำนาจการปกครองรัฐกลันตันที่เมืองโกตากูบังลาบู และสามารถฆ่าลงมูฮัมหมัด และลงเดอรามัน จะเห็นได้ว่า เหตุการณ์แยกปาตานีออกเป็น 7 หัวเมืองกับเหตุการณ์เกี่ยวกับลงดือรามาน มีช่วงเวลาห่างกัน ประมาณ 50 ปี ซึ่งคณะคณะศึกษาสืบค้นประวัติศาสตร์เมืองระแงะ  ต้องศึกษาขั้นต่อไปเพื่อทำให้งานวิจัยมีความสมบูรณืขึ้น

ReUni Alumni Bahasa Melayu dan Pengajian Melayu. PSU Pattani

 Oleh Nik Abdul Rakib Bin Nik HassanPada

Pada 3 Ogos 2025 di Prince of Songkla University, Kampus Pattani mengadakan ReUni Alumni Bahasa Melayu dan Pengajian Melayu. Beberapa mantan pensyarah dan alumni memberi sedikit ceramah. Dalam keadaan sekarang, kita mesti berubah trend bukan hanya pelajar yang minat dalam bahasa Melayu mereka mesti mendalami ilmu Sosiobudaya Melayu, Ekonomi Melayu dll. Begitu juga pelajar yang minat ilmu Sosiobudaya Melayu, Ekonomi Melayu mereka mesti mendalami ilmu bahasa Melayu. Mereka mesti integrasi diantara bahasa Melayu dengan ilmu keusahawanan seperti orang Korea, Cina dan Jepun di negara mereka belajar bahasa Melayu itu adalah alat untuk perniagaan merek. Jurusan Bahasa Melayu dan Pengajian Melayu di PSU jika tidak mengubah trend, satu hari nanti akan ditelan zaman. Beberapa tahun lalu pernah mengadakan Program Keluarga Angkat di Negeri Pahang, Negeri Sembilan, Negeri Peraka. Dengan bantuan Dato’ Seri Ismail Sabri Yaakob, mantan Perdana Menteri Malaysia. Alhamdulillah peserta Program Keluarga Angkat dari Patani walaupun sudah belasan tahun berlalu. Dan mereka masih bersilaturrahim dengan membawa anak anaknya menziarah keluarga angkat di negeri-negeri tersebut.