ชาวปาตานีในโลกมลายู (ตอนที่ 3)

โดย นิอับดุลรากิ๊บ  บินนิฮัสซัน

การอพยพของชาวปาตานีในโลกมลายูตอนนี้จะกล่าวถึงการอพยพของชาวปาตานีไปยังเกาะสุลาเวซีมาตราและเกาะบูตน ซึ่งเป็นเกาะที่ตั้งอยู่ใกล้เคียงกับเกาะสุลาเวซี รวมทั้งการอพยพของชาวปาตานีไปยังเกาะชวา

ครั้งหนึ่งในงานสัมมนาที่จัดขึ้นในรัฐเปรัค ประเทศมาเลเซีย ผู้เขียนได้พบกับนักเขียนศิลปินแห่งชาติของมาเลเซียท่านหนึ่ง นักเขียนนามอุโฆษที่มีนามปากกาว่า อาเรนา วาตี  และเป็นผู้ที่ได้รับรางวัลซีไรต์ในปี 1985 ซึ่งผู้เขียนติดตามงานเขียนของท่านในหนังสือพิมพ์มาเลเซียตลอด ในครั้งนั้นสร้างความประหลาดใจให้แก่ผู้เขียนเป็นอย่างมาก เพราะผู้เขียนเข้าใจว่าท่านเป็นผู้ที่อพยพมาจากเกาะสุลาเวซี จึงเป็นชนชาวบูกิส แต่ปรากฏว่าท่านอธิบายว่าแม้จะเกิดที่เกาะสุลาเวซี มีบิดามารดาเป็นชาวเกาะสุลาเวซี แต่ความจริงท่านเป็นลูกหลานของชาวปาตานีที่อพยพไปตั้งถิ่นฐานในเกาะดังกล่าวเมื่อหลายร้อยปีมาแล้ว

ก่อนหน้านั้นนักเขียนชาวเกาะสุลาเวซีอีกคน คือ นายซัฟรุลลอฮ ซันเร ก็ได้บอกกับผู้เขียนว่าเขาคือลูกหลานอีกคนหนึ่งของชาวปาตานีที่อพยพไปตั้งถิ่นฐานในเกาะสุลาเวซี จากการค้นคว้า ทำให้พบว่าเรือสินค้าจากปาตานีไปทำการค้าระหว่างปาตานีกับเกาะสุลาเวซีมาเป็นเวลานานแล้ว และในปี 1602-1632 ในช่วงที่มีสงครามระหว่างสยามกับปาตานีนั้น ชาวปาตานีภายใต้การนำของดาโต๊ะมหาราชาเลลา พร้อมเรือนับหลายสิบลำไปอพยพไปตั้งถิ่นฐานในเกาะสุลาเวซี ในครั้งนั้นได้นำธงปาตานีที่ชื่อว่าธง Buluh Perindu ไปด้วย  ที่เมืองโกวา ทางดาโต๊ะมหาราชาเลลาขออนุญาตตั้งถิ่นฐานในเมืองดังกล่าว ทางกษัตริย์เมืองโกวาที่ชื่อว่า กษัตริอีมางารางี ดาเอง มารับเบีย ก็ยินดีให้ชาวปาตานีตั้งถิ่นฐานในเมืองโกวา พร้อมแต่งตั้ง  ดาโต๊ะมหาราชาเลลาให้เป็นผู้นำของชุมชนชาวมลายูดังกล่าว โดยชุมชนที่ตั้งขึ้นมามีชื่อว่าหมู่บ้านปาตานี  เมื่อครั้งได้ร่วมงานสัมมนาด้านเอกสารโบราณที่เมืองยอกยาการ์ตา ประเทศอินโดเนเซีย ทางผู้เข้าร่วมงานที่มาจากเกาะสุลาเวซีได้ยืนยันถึงการมีอยู่ของชุมชนชาวปาตานีในเกาะดังกล่าว

สำหรับเกาะบูตนนั้น  กล่าวกันว่ารัฐบูตนเป็นรัฐที่เข้ารับอิสลามในยุคกษัตริย์บูตนองค์ที่ 6 ซึ่งมีชื่อว่ากษัตริย์ลากีปนโต ซึ่งพระองค์ได้เข้ารับศาสนาอิสลามโดยนักการศาสนาที่มาจากปาตานีที่ชื่อว่า เชคอับดุลวาฮิด บินชารีฟสุไลมาน อัลฟาตานี กล่าวกันว่าท่านมาจากโยโฮร์-ปาตานี 

ส่วนการมีอยู่ของชุมชนชาวปาตานีในเกาะชวานั้น จะกล่าวในส่วนที่ตั้งอยู่ในกรุงจาการ์ตาในปัจจุบัน ซึ่งรู้จักในชื่อว่า หมู่บ้านมลายู หรือ กำปงมลายู ตั้งอยู่ในเขตยาตีเนอฆารา จาการ์ตาตะวันออก กล่าวกันว่าเป็นชุมชนชาวมลายูที่ตั้งขึ้นมาในศตวรรษที่ 17 โดยมีผู้นำครั้งนั้นคือวันอับดุลบาฆุส ซึ่งเป็นบุตรของเจ๊ะบาฆุส เป็นชาวปาตานี วันอับดุลบาฆุสสิ้นชีวิตในปี 1716 สำหรับผู้นำต่อมาคือวันมูฮัมหมัด ถึงอย่างไรก็ตามด้วยกาลเวลาที่ยาวนาน ทำให้ร่องรอยของชาวปาตานีเหล่านั้นได้มีการผสมกลมกลืนกับชนพื้นเมือง ซึ่งอาจเรียกได้ว่าความเป็นชาวปาตานีได้สูญหายไปแล้ว จากการเดินทางของผู้เขียนไปยังชุมชนดังกล่าว ทำให้ผู้เขียนได้รับเอกสารความเป็นมาและรายชื่อบรรดาอิหม่ามของมัสยิดในชุมชนดังกล่าว ซึ่งก็ยังคงร่องรอยของมลายูอยู่บ้าง

การค้นหาร่องรอยของชุมชนชาวปาตานีในโลกมลายู เป็นสิ่งที่สมควรที่จะต้องดำเนินการต่อไป เพื่อสร้างเครือข่าย สร้างความสัมพันธ์ระหว่างปาตานีกับลูกหลานของชาวปาตานีที่ตั้งถิ่นฐานในโลกมลายู สิ่งเหล่านี้จะเป็นประโยชน์ในการที่จะให้ปาตานีเป็นประตูสู่โลกมลายูต่อไป