โดย นิอับดุลรากิ๊บ บินนิฮัสซัน
เรามักกล่าวว่า
อันนั้นไม่มีหลักฐาน อันนี้ก็ไม่มีหลักฐาน แล้วสรุปเอาว่า ไม่มีเพราะไม่มีหลักฐาน
ซึ่งไม่มีหลักฐานนั้นไม่ได้หมายความว่า หลักฐานไม่มี
เพียงเรายังไม่ได้พบหลักฐานที่ว่า ดังนั้น ประวัติศาสตร์ใดๆ รวมทั้งประวัติศาสตร์สามสี่จังหวัดชายแดนภาคใต้
หรือ ปาตานี ฟาตอนี สตูล ที่ไม่มีหลักฐานนั้นแสดงว่า เรายังไม่พบหลักฐาน ที่ไม่ได้หมายถึงหลักฐานไม่มีจริงๆ
เราต้องค้นหา สืบเสาะหา หลักฐานต่างๆต่อไปที่เก็บรักษาอยู่ในต่างประเทศ
ไม่ว่าจะเป็นมหาวิทยาลัยไลเด้น ประเทศเนเธอร์แลนด์ มหาวิทยาลัยลอนดอน โดยเฉพาะที่ School of
Oriental and Afircan Studies หรือรวมทั้งที่อื่นๆ ไม่ว่าจะเป็น British
Library London และ The Royal Asiatic Society (RAS) สำหรับครั้งนี้ เรามาพูดถึงเอกสารเจ้าเมืองลิบง จังหวัดตรั้ง เกาะลิบง
ที่เคยเป็นศูนย์อำนาจของจังหวัดตรัง ในอดีตเกาะลิบงมีความสำคัญยิ่ง
แต่ความสำคัญของเกาะลิบง เริ่มลดลงในปัจจุบัน และในครั้งนี้ขอนำเอกสารสำคัญที่เจ้าเมืองเกาะลิบงส่งถึง
Francis Light ผู้ว่าการของอังกฤษที่เกาะปีนัง
เกาะลิบง จังหวัดตรัง ในอดีตเป็นเกาะที่มีความสำคัญทางยุทธศาสตร์
ด้วยในอดีตมีการเดินทางส่วนใหญ่จะเป็นทางทะเล เกาะลิบงในอดีต
น่าจะสำคัญกว่าในปัจจุบัน กล่าวว่า “โต๊ะปังกะหวา” ซึ่งเป็นปลัดเมืองตรัง ซึ่งอยู่ที่เกาะลิบงได้เลื่อนตำแหน่งเป็นพระยาลิบง
ทำหน้าที่เป็นผู้ว่าราชการเมืองตรัง มีศูนย์อำนาจอยู่ที่เกาะลิบง ตั้งเมืองตามที่อยู่ของผู้ว่าราชการ
และเกาะลิบงเป็นท่าเรือค้าขาย ทั้งเป็นศูนย์กลางระหว่างเมืองทางทะเลกับเกาะภูเก็ต
เกาะปีนัง ในจดหมายเขียนถึงเกาะลิบง ในภาษามลายูว่า เกาะตือลีบง การที่จะกล่าวถึงประวัติศาสตร์โดยเฉพาะภาคใต้ว่า
อันนั้นไม่มี อันนี้ไม่มี นั้นไม่ได้หมายถึงไม่มีจริง เพียงอาจจะยังไม่พบ ครั้งนี้ขอกล่าวถึงเอกสารของพระปลัดเมืองลิบง
(เกาะลิบง) วันอังคาร วันที่ 3 เดือระยับ ปีฮิจเราะห์ศักราช 1205 / 8 มีนาคม 1791 ที่เก็บไว้ที่ School of
Oriental and African Studies (SOAS), University of London และสำเนาไว้ที่ USM
เป็นจดหมายของพระปลัดเมืองลิบง ส่งถึง Francis Light เกี่ยวกับกองทัพของรัฐเคดะห์
Surat dari Prak Belat Libong, Pulau Libong (Pulau Telibong), pusat pentadbiran Wilayah Trang, Thailand di zaman dulu. Surat ini dari Prak Belat Libong kepada Francis Light di Pulau Pinang berkaitan angkatan Tengku Raja Muda, Bendahara dan Laksamana (Negeri Kedah) Surat ini bertarikh Selasa, 3 Rejab 1205 / 8 Mac 1791 di School of Oriental and African Studies (SOAS), University of London dan Salinan di USM.
Surat kasih
sayang serta tulus ikhlas yang tiada berkesudahan selagi ada perkitaran
matahari dan bulan dalam cakerawalanya daripada Prak Belat negeri Trang sampai
pada sahabat beta Gurnador Pulau Pinang yang amat bijaksana pada segala
pekerjaan lagi amat teguh setiawan pada segala sahabat hadainya
maka adalah
beta balik dari Pulau Pinang ke Kuala Muda ini maka beta lihat segala angkatan
Tenku Raja Muda dan Dato’ Bendahara dan Dato’ Laksamana sudah siap hendak
angkat pergi ke Kuala Perai buat tempat maka dengan pinta beta rantai dahulu
segala angkatan ini sementara beta hendak jawab mengadap Yang Dipertuan
maklumkan perintah ini kalau lulus pada jalan kebajikan maka pada malam Arba’
inilah beta berlayar ke Kedah Tenเku Raden
Muhamad dan Syaudagar Mirangkandu pun beta bawa mengadap Yang Dipertuan maka
apabila sampai penyuruh beta ini maka pinta dengan segeranya sahabat berbalik
ikut beta ke Kedah serta dengan surat sahabat beta beri kepadanya kalau
berjumpa dengan Jaga2 di laut akan beta ini jika lu[lu]s seperti bicara sahabat
beta pada jalan kebajikan dengan segeranya beta balik berjumpa dengan sahabat
beta jika tiada lulus pada jalan kebajikan maka tiadalah beta balik hingga
surat betalah nyatakan pada sahabat beta beta pun hendak langsung pulang ke
Pulau Telibong ahwal itulah beta nyatakan buat surat tiga hari bulan Rejab hari
Selasa tamat
Sebermula inilah sirih beta kirim kepada isteri sahabat beta dan isteri
kapitan Uskut pada seorang empat ikat ahwal itulah beta nyatakan tamat
จดหมายรักและจริงใจที่ไม่มีวันสิ้นสุด
ตราบใดที่ดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ยังคงโคจรอยู่บนขอบฟ้า จากพระปลัดเมือง ตรัง
ถึงเพื่อนของข้าพเจ้า ท่านผู้ว่าการที่เกาะปีนัง
ผู้เฉลียวฉลาดมากในการทำงานทุกอย่าง และยังคงภักดีอย่างมั่นคงต่อเพื่อนทุกคน
แล้วข้าพเจ้าก็กลับจากเกาะปีนังไปกัวลามูดา (รัฐเคดะห์) แล้วข้าพเจ้าก็เห็นกองกำลังทั้งหมดของเต็งกูราชามูดาและดาโต๊ะเบินดาฮารา และดาโต๊ะท่านแม่ทัพเรือพร้อมที่จะยกกำลังไปที่กัวลาเปไรเพื่อตั้งฐานที่มั่น ข้าพเจ้าต้องการที่จะเข้าพบท่าน ในคืนวันพุธนี้ จะเดินทางไปยังรัฐเคดะห์ พร้อมจะพาเต็งกูระเด่นมูฮัมหมัดและพ่อค้าชาวมีนังกาเบาเข้าพบท่าน ข้าพเจ้าได้ให้ผู้ส่งจดหมายนี้ นำข่าวกลับมายังรัฐเคดะห์ ถ้าพบผู้ตรวจการในทะเล ก็จะให้ดูจดหมายนี้ ถ้าท่านอนุมัติการพบ ข้าพเจ้าก็จะดำเนินการทันที ถ้าไม่ได้รับอนุมัติให้เข้าพบ ข้าพเจ้าก็จะกลับตรงไปยังเกาะลิบง จดหมายนี้เขียนในวันอังคาร เดือนระยับ เบื้องต้นนี่คือพลูของข้าพเจ้าที่ส่งไปให้ภรรยาของเพื่อนข้าพเจ้าและภรรยาของกัปตัน Uskut จำนวนคนละสี่มัด จึงจบเพียงเท่านี้